Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy

Europejski Obszar Gospodarczy (EOG) stanowi 25 krajów Unii Europejskiej oraz Norwegia, Lichtenstein i Islandia. Polska stała się członkiem EOG na mocy podpisanej w dniu 14 października 2003 r. przez przedstawiciela Rządu Polskiego (Ministra Spraw Zagranicznych RP) Umowy o rozszerzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Jednym z elementów podpisanej umowy było przyznanie Polsce, podobnie jak i pozostałym ówcześnie kandydującym krajom do członkostwa w Unii Europejskiej, środków finansowych w postaci dwóch instrumentów: Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Łącznie Polska w ramach obu mechanizmów otrzymała 533,51 mln euro na lata 2004-2009. Środki z Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego w wysokości 1,167 mld euro muszą zostać wykorzystane w okresie od 1 maja 2004 do 30 kwietnia 2009 r. i będą wypłacane w ratach przez okres pięciu lat. Prawie 48 % całkowitej sumy obu funduszy przeznaczono na projekty i programy, które mają być realizowane w Polsce. W latach 2004-2009 Polska otrzyma z Mechanizmu Finansowego EOG środki w wysokości 269,57 mln euro, natomiast z Norweskiego Mechanizmu Finansowego 263,94 mln euro, co daje w sumie kwotę 533,51 mln euro. Wykorzystanie środków Mechanizmów Finansowych pełni funkcje uzupełniające w stosunku do działań realizowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności UE oraz służy realizacji Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 - 2013.

O środki finansowe mogą ubiegać się wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego oraz organizacje pozarządowe, utworzone w prawny sposób w Polsce i działające w interesie publicznym.

To wsparcie finansowe zostało udzielone w zamian za możliwość korzystania z czterech swobód (swobodnego przepływu towarów, kapitału, usług i osób) jakie obowiązują w ramach wspólnego rynku Unii Europejskiej.

Darczyńcami pomocy są 3 kraje (spośród 4 krajów EFTA- Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu): Norwegia, Lichtenstein i Islandia.

W szczególności wnioskodawcami mogą być:

organy administracji rządowej i samorządowej wszystkich szczebli,
instytucje naukowe i badawcze,
instytucje branżowe i środowiskowe,
organizacje społeczne,
podmioty partnerstwa publiczno-prywatnego.

Wnioskowane dofinansowanie nie może przekraczać:

60% całkowitych kosztów kwalifikowanych projektu, gdy wnioskodawcą jest sektor prywatny,
85% gdy współfinansowanie pochodzi z budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego.

W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego wyróżniamy 6 obszarów priorytetowych:

PRIORYTET I
OCHRONA ŚRODOWISKA, W TYM ŚRODOWISKA LUDZKIEGO, POPRZEZ M. IN. REDUKCJĘ ZANIECZYSZCZEŃ I PROMOWANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII

Głównym celem priorytetu jest zmniejszenie ilości zanieczyszczeń w środowisku, poprzez m.in. ochronę powietrza, ochronę wód powierzchniowych oraz racjonalną gospodarkę odpadami. W ramach priorytetu realizowane będą projekty polegające na budowie i modernizacji infrastruktury ochrony środowiska.

PRIORYTET II
PROMOWANIE ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU POPRZEZ LEPSZE WYKORZYSTANIE I ZARZĄDZANIE ZASOBAMI

Zrównoważony rozwój polega na efektywnym wykorzystywaniu zasobów naturalnych, nie naruszającym trwałości funkcjonowania przyrody i jej naturalnej różnorodności oraz zachowaniu równych szans w dostępie do zasobów środowiska także przyszłym pokoleniom.

Do realizacji wybrano następujące zagadnienia:

wprowadzanie wzorców produkcji i konsumpcji przyjaznych środowisku,
zachowanie trwałości różnorodności biologicznej,
wzmacnianie społeczno-ekonomicznej funkcji lasów,
rozszerzanie wiedzy i podnoszenia świadomości osób, instytucji na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów zatrudnienia i środowiska
współpracy i komunikacji pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w edukację ekologiczną,
wsparcia dla procesu zachowania i tworzenia nowych miejsc pracy na rzecz ochrony środowiska (tzw. zielone miejsca pracy),
wsparcia działań z zakresu tzw. zielonych zamówień, czyli preferowanie przy zakupach przez administrację rządową i samorządową wyrobów i usług, które mniej obciążają środowisko.

Głównym celem tego priorytetu jest promowanie i wprowadzanie w życie zasad zrównoważonego rozwoju wśród władz i społeczeństwa.

PRIORYTET III
OCHRONA KULTUROWEGO DZIEDZICTWA EUROPEJSKIEGO, W TYM TRANSPORT PUBLICZNY I ODNOWA MIAST

Celem realizowanych przedsięwzięć jest zachowanie i odbudowa europejskiego dziedzictwa kulturowego wraz z jego otoczeniem historycznym oraz wykreowanie narodowych produktów turystyki kulturowej w historycznych miastach Polski, w szczególności w Warszawie, Krakowie, Gdańsku, Wrocławiu i Poznaniu. Projekty te nie mogą być realizowane w celach komercyjnych.

PRIORYTET IV
ROZWÓJ ZASOBÓW LUDZKICH POPRZEZ M. IN. PROMOWANIE WYKSZTAŁCENIA I SZKOLEŃ, WZMACNIANIE W SAMORZĄDZIE I JEGO INSTYTUCJACH POTENCJAŁU Z ZAKRESU ADMINISTRACJI LUB SŁUŻBY PUBLICZNEJ, A TAKŻE WZMACNIANIE WSPIERAJĄCYCH GO PROCESÓW DEMOKRATYCZNYCH

Celem priorytetu jest wzmocnienie jednostek samorządu terytorialnego poprzez poszerzanie wiedzy i umiejętności administracji publicznej na szczeblu wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Celem szczegółowym priorytetu jest wzmocnienie instytucjonalne społeczeństwa obywatelskiego poprzez wsparcie działalności sektora pozarządowego, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji zasady równego statusu kobiet i mężczyzn.

PRIORYTET V
OPIEKA ZDROWOTNA I OPIEKA NAD DZIECKIEM

Główne cele wydatkowania środków instrumentów finansowych w ramach niniejszego priorytetu to:

Wspomaganie poprawy warunków życia społeczeństwa poprzez zapewnienie wsparcia dla wybranych programów promocji zdrowia i programów profilaktycznych, w tym wspomaganie przedsięwzięć z zakresu opieki nad matką i dzieckiem w okresie ciąży, porodu i w okresie poporodowym.
Podniesienie jakości, dostępności i efektywności usług w wybranych jednostkach ochrony zdrowia. Zwiększanie dostępności do podstawowej oraz specjalistycznej opieki zdrowotnej jest szczególnie konieczne w przypadku społeczności lokalnych małych miast i terenów wiejskich. Poziom dostępności do świadczeń zdrowotnych jest tam ograniczony w wyniku niedostatecznego stanu infrastruktury ochrony zdrowia oraz braku nowoczesnego sprzętu medycznego.

PRIORYTET VI
BADANIA NAUKOWE

Celem priorytetu jest wsparcie projektów badawczych we wszystkich dziedzinach i dyscyplinach naukowych, realizowanych w ramach obu mechanizmów finansowych. Projekty badawcze obejmują działalność badawczą eksperymentalną oraz teoretyczną, podejmowaną w celu zdobycia nowej wiedzy. Cel będzie osiągnięty poprzez dystrybucję środków na prowadzenie badań przez jednostki naukowe i zespoły badawcze, jak również wsparcie wymiany w zakresie nauki i technologii pomiędzy Polską i krajami EOG.

W ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego mogą być wspierane działania podejmowane w ramach wszystkich sześciu priorytetów Mechanizmu Finansowego EOG, oraz na zasadach pierwszeństwa następujące 4 obszary priorytetowe:

PRIORYTET I
WDRAŻANIE PRZEPISÓW Z SCHENGEN, WSPARCIE NARODOWYCH PLANÓW DZIAŁANIA Z SCHENGEN ORAZ WZMACNIANIE SĄDOWNICTWA

Celem priorytetu jest zapewnienie odpowiednich standardów zabezpieczenia granicy lądowej, morskiej i powietrznej, zapewnienie wdrożenia przepisów z Schengen oraz wzrost bezpieczeństwa narodowego oraz bezpieczeństwa w obrębie Obszaru Schengen.

PRIORYTET II
OCHRONA ŚRODOWISKA, ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM WZMOCNIENIA ZDOLNOŚCI ADMINISTRACYJNYCH DO WPROWADZANIA W ŻYCIE ODPOWIEDNICH PRZEPISÓW ISTOTNYCH DLA REALIZACJI PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH

Celem działania jest wzmocnienie umiejętności i możliwości działania administracji szczebla centralnego, regionalnego i lokalnego oraz innych jednostek odpowiedzialnych za wdrażanie i egzekwowanie prawa Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska - szkolenia i doradztwo.

PRIORYTET III
POLITYKA REGIONALNA I DZIAŁANIA TRANSGRANICZNE

Celem priorytetu jest poprawa komunikacji społecznej i współpracy transgranicznej mieszkańców i władz Polski z państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego i EFTA, państwami regionu Morza Bałtyckiego, jak również z państwami Europy Wschodniej, graniczącymi z Polską: Białorusią, Federacją Rosyjską - Obwodem Kaliningradzkim i Ukrainą, a także promowanie rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym w Polsce.

PRIORYTET IV
POMOC TECHNICZNA PRZY WDRAŻANIU ACQUIS COMMUNAUTAIRE

Celem działania jest rozwijanie zdolności administracyjnych i instytucjonalnych w zakresie prawidłowego i terminowego wprowadzania w życie dorobku prawnego Wspólnoty, przede wszystkim wsparcie administracji odpowiedzialnej za kształtowanie, wdrażanie prawa, jak i ocenę zgodności przyjmowanych krajowych rozwiązań legislacyjnych z prawem Unii Europejskiej. Celem działania jest rozwijanie zdolności administracyjnych i instytucjonalnych w zakresie prawidłowego i terminowego wprowadzania w życie dorobku prawnego Wspólnoty, przede wszystkim wsparcie administracji odpowiedzialnej za kształtowanie, wdrażanie prawa, jak i ocenę zgodności przyjmowanych krajowych rozwiązań legislacyjnych z prawem Unii Europejskiej.

Poziom dofinansowania

Minimalna wartość dofinansowania pojedynczego projektu ze środków Mechanizmu Norweskiego i Mechanizmu Finansowego EOG wynosi 250 000 euro.

Poziom dofinansowania zależy od źródeł finansowania po stronie polskiego beneficjenta. Jeśli projekt finansowany jest z budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, wnioskodawca może uzyskać dofinansowanie maksymalnie do 85% całkowitych kosztów kwalifikowanych. W przypadku realizacji projektu we współpracy z podmiotami prywatnymi, poziom współfinansowania z Mechanizmów Finansowych może wynieść maksymalnie do 60% kosztów kwalifikowanych.

System zarządzania i wdrażania

Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego zostały objęte jednolitym systemem zarządzania i wdrażania w Polsce. W celu koordynacji działań związanych z funduszami na terenie Polski stworzono Krajowy Punkt Kontaktowy, którego obowiązki pełni Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Krajowy Punkt Kontaktowy powierza zarządzanie poszczególnymi priorytetami Instytucjom Pośredniczącym. Za realizację swych zadań odpowiadają one przed Ministerstwem Gospodarki i Pracy. Funkcje Instytucji Pośredniczących dla poszczególnych priorytetów pełnią:

Ministerstwo Środowiska - Priorytet:
- Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez między innymi redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii,
- Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami,
- Ochrona środowiska, z uwzględnieniem administracyjnych zdolności wprowadzania w życie odpowiednich przepisów UE istotnych dla realizacji projektów inwestycyjnych.
Ministerstwo Kultury - Priorytet:
- Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast.
Urząd Komitetu Integracji Europejskiej - Priorytet:
- Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wspierających go procesów demokratycznych.
Ministerstwo Zdrowia - Priorytet:
- Opieka zdrowotna i opieka nad dzieckiem.
Ministerstwo Nauk i Informatyzacji - Priorytet:
- Badania naukowe.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji - Priorytet:
- Wdrażanie przepisów z Schengen, wsparcie Narodowych Planów Działania z Schengen oraz wzmacnianie sądownictwa.
Ministerstwo Gospodarki i Pracy - Priorytet:
- Polityka regionalna i działania trans graniczne,
- Pomoc techniczna przy wdrażaniu acquis communautaire.

Szczegółowe obowiązki Instytucji Pośredniczącej to m.in.:

ogłaszanie we współpracy z Krajowym Punktem Kontaktowym możliwości składania wniosków aplikacyjnych i ich przyjmowanie od potencjalnych beneficjentów;
wybór i ocena wniosków;
monitorowanie wdrażania projektów i wykrywanie powstałych nieprawidłowości;
informowanie opinii publicznej o wdrażanych projektach.

Instytucja Pośrednicząca może powierzyć pewne funkcje związane z zarządzaniem i wdrażaniem działań w ramach danego priorytetu Instytucji Wspomagającej. Instytucja Wspomagająca może być odpowiedzialna za zbieranie wniosków od potencjalnych beneficjentów. Dla każdego priorytetu osobno powoływane są Komitety Sterujące. Są one odpowiedzialne za opiniowanie i rekomendowanie listy projektów kwalifikujących się do dofinansowania. Ponadto Ministerstwo Gospodarki i Pracy powoła Komitet Monitorujący. Instytucja ta będzie odpowiedzialna za monitorowanie postępu realizacji projektów. Ostateczne decyzje o przyznaniu środków finansowych w ramach Mechanizmu Finansowego EOG są podejmowane przez Komitet Mechanizmu Finansowego w Brukseli. W przypadku Norweskiego Mechanizmu Finansowego te same funkcje pełni norweskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Za wdrażanie obu mechanizmów na poziomie unijnym odpowiedzialne jest Biuro Mechanizmów Finansowych w Brukseli.